Online gokken is tegenwoordig heel normaal, maar waarom eigenlijk?

Sinds eind 2021 is online gokken in Nederland legaal. Veel Nederlanders wagen sindsdien regelmatig online een gokje en daarbij gaat het lang niet altijd om kinderachtige bedragen. Gokken op het internet lijkt steeds normaler te worden, vooral onder jongvolwassenen en zelfs kinderen, hoewel het voor die laatste groep strikt genomen verboden is. Is het wel normaal dat online gokken normaal is? En hoe zijn we eigenlijk op dit punt gekomen?   

Toen aan het einde van de negentiende eeuw en de eerste helft van de twintigste eeuw de voorlopers van de huidige fruitmachines werden uitgevonden, waren die apparaten vooral bedoeld als tijdverdrijf voor wachtende gasten. De eerste fruitmachines in Las Vegas stonden in foyers van theaters, zodat gasten tijdens het wachten op een voorstelling even een gokje konden wagen.  

Nu, decennia later, vormt de gokindustrie een enorme markt die wereldwijd goed is voor een jaarlijkse omzet van zo’n 280 miljard dollar. Het grootste deel van dat bedrag wordt vergokt in de Verenigde Staten, maar ook in Nederland is de gokindustrie de voorbije jaren explosief gegroeid. In de eerste helft van 2022 kwam er bij de fiscus zo’n 400 miljoen euro aan kansspelbelasting binnen; een groei van 300 procent ten opzichte van de eerste helft van 2021. 

Die groei komt voor een belangrijk deel door de legalisering van het online gokken per oktober 2021. Die legalisering legt de gokindustrie, maar ook de overheid, duidelijk geen windeieren. Veel Nederlanders wagen sindsdien immers online een gokje, zo blijkt wel uit de cijfers. Ondertussen is er ook veel kritiek op de legalisering van online gokken en de gevolgen ervan. Critici wijzen op de gevaren van gokverslaving en het feit dat vooral jongvolwassenen en kinderen sinds eind 2021 aan het gokken zijn geslagen. De legalisering kwam er in 2021 dan ook niet zonder slag of stoot.  

Gokken onderworpen aan ontmoedigingsbeleid met overheid als monopolist 

Van oudsher heeft de Nederlandse Staat in ons land het alleenrecht op gokspelen. De overheid noemt dit zelf een ‘monopolie op de speelcasinomarkt’. Dat houdt in dat alleen de overheid casino’s en tafelgokspelen mag uitbaten. In de jaren zeventig richtte het daartoe het bedrijf Holland Casino op, dat tegenwoordig in veertien steden vestigingen heeft, maar slechts één aandeelhouder: het Ministerie van Financiën. Alle winst van Holland Casino vloeit rechtstreeks richting de staatskas.  

De gedachte achter deze constructie was destijds een goedbedoelde. Wereldwijd nam de interesse in gokspelen zoals blackjack en roulette toe en gokparadijzen als Las Vegas en Atlantic City trokken steeds meer toeristen. In diverse landen ontstonden illegale casino’s in het criminele circuit, zoals er tijdens de Amerikaanse drooglegging ook tal van illegale cafés en drankstokerijen ontstonden in de Verenigde Staten. Om een dreigend illegaal circuit in de kiem te smoren, besloot de overheid zelf te voorzien in gokspelen, onder goed toezicht en op een veilige manier. 

Als Nederlanders dan toch gokken, kunnen ze dat maar het best doen in casino’s waar we als staat goed toezicht kunnen houden, zo luidde het uitgangspunt. Het monopolie van de overheid was en is echter niet allesomvattend. Fruitautomaten en loterijen vallen bijvoorbeeld (deels) buiten het monopolie. Mede om die reden kwamen er gaandeweg de decennia steeds meer fruitautomaten in kroegjes te staan, ontstonden er andere casinoketens (zoals Jack’s Casino) met uitsluitend fruitautomaten en werden er steeds meer loterijen opgericht door commerciële partijen.  

Gokken buiten het casino: loterijen, krasloten en Koning Toto 

Ook zonder naar Holland Casino te gaan, kon en kun je in Nederland dus naar hartenlust gokken en aan andere kansspelen meedoen. Dat komt niet alleen doordat bepaalde typen kansspelen en gokspellen niet onder het staatsmonopolie vallen, maar ook doordat de Nederlandse staat steeds meer gokspelen buiten de muren van Holland Casino heeft getrokken. 

Het is in Nederland bijvoorbeeld al decennia een traditie om mee te doen aan de Oudejaarsloterij, tankstations en tabakswinkeltjes barsten bijna uit hun voegen van de verschillende soorten krasloten en de Toto, het gokspelletje waarbij je geld kunt inzetten op voetbalwedstrijden, is ongekend populair. Al dat soort kansspelen zijn door de overheid ondergebracht bij één en hetzelfde staatsbedrijf: Nederlandse Loterij. Dat bedrijf houdt echter geen toezicht op het wel en wee van zijn klanten. 

Gokken kan in Nederland op talloze manieren en via diverse platforms, waarvan op het merendeel geen staatstoezicht is, ondanks dat goedbedoelde voornemen van de overheid om zicht te willen houden op gokkers. De mogelijkheid om online te gokken is daar eind 2021 bij gekomen, maar is dus allerminst de eerste route die gokkers kunnen bewandelen om buiten het toezicht van de staat een gokje te wagen. 

Kritiek sinds de eeuwwisseling: ‘casino’s geen staatstaak’ 

Sinds het begin van deze eeuw zwelt de kritiek op Nederlandse constructie ten aanzien van de gokindustrie aan. Al in 2006 boog de Europese Commissie zich over de vraag of het door de staat uitbaten van een bedrijf als Holland Casino wel hand in hand kan gaan met het willen tegengaan van gokverslaving.  

Steeds meer Nederlandse politieke partijen, vooral aan de linkerkant van het spectrum, zijn daarnaast van mening dat de Nederlandse constructie rondom gokken op de schop moet, of dat casino’s en andere kansspelen in het geheel zelfs geen staatstaak zouden moeten zijn. Zij wijzen vooral op het feit dat het niet bij de taken van de overheid past om verslavende spelletjes aan te bieden waarmee burgers geld verliezen. Dat de Nederlandse Loterij jaarlijks miljoenen aan belastinggeld spendeert aan reclamecampagnes voor onder andere de TOTO (“Koning TOTO!”), trekkingen van de Staatsloterij en diverse varianten op krasloten, helpt in dat opzicht niet echt mee. 

Gokken doen we nu eenmaal 

Als casino’s, kansspelen en gokmachines nooit waren uitgevonden, zou het in de moderne maatschappij onmogelijk zijn om ze gelegaliseerd te krijgen. Het zijn verslavende spelletjes die burgers handenvol geld kunnen kosten en het aanbieden ervan wordt maatschappelijk gezien steeds minder ethisch verantwoord gevonden. Het is echter net als met alcohol en tabak: het is er nu eenmaal, mensen willen er gebruik van blijven maken, dus blijven ze bestaan. 

Tot eind 2021 gokten Nederlanders die dat online wilden doen dan ook op illegale websites. Dat kon ze een boete opleveren, maar daarvan heeft de Kansspelautoriteit (KSA) er in haar totale geschiedenis nog nooit één opgelegd. Mensen die gokverslaafd zouden worden, werden dat dus toch wel, maar dan op een buitenlandse site. Daarom zette het kabinet al sinds 2010 in op een legalisering van het online gokken: dat zou de online gokkers onder staatstoezicht trekken én het zou de opbrengsten in handen van Nederlandse gokbedrijven brengen in plaats van naar het buitenland. Een bijkomend voordeel zou zijn dat de kansspelbelasting in Nederland zou kunnen worden geïnd in plaats van dat een ander land ermee aan de haal zou gaan. 

Legalisering online gokken als logisch gevolg van onlogisch beleid 

Zodoende is de legalisering van het online gokken in Nederland een logisch gevolg van onlogisch beleid. Het is immers slecht te verdedigen om als staat aan de ene kant loterijen, casino’s en andere gokspelen uit te baten, maar aan de andere kant het online aanbieden van gokspelletjes te verbieden. Vooral als diezelfde gokspelletjes in elke bruine kroeg en tabakswinkel vrijwel onbeperkt kunnen worden gespeeld. Dat dat het resultaat is van ruim vijftig jaar ‘ontmoedigingsbeleid’ van de overheid, mag best bijzonder gevonden worden.