Blockchain en duurzaamheid: is bitcoin nu echt zo slecht voor het milieu?

Aan de ene kant zijn er voorstanders die zeggen dat het de toekomst is, dat banken ouderwets zijn en die beweren dat ze er al veel geld mee hebben verdiend. Aan de andere kant staan de tegenstanders die beweren dat het voor criminelen is, dat het de Tulpenmanie van de 21^e eeuw is en dat het op enorme schaal elektriciteit verslindt. Elke discussie over cryptovaluta op een willekeurige verjaardag, nieuwswebsite of forum ziet er in de basis wel zo ongeveer op die manier uit. Vooral dat duurzaamheidsargument vindt gretig aftrek: bitcoin zou evenveel energie verbruiken als een land als Zwitserland of Zweden. Maar is dat wel zo? Heeft de blockchaintechnologie wel toekomst als het zó milieubelastend is?

Waarom vreet een blockchain zoveel stroom?

Je leest het regelmatig in nieuwsartikelen en mensen herhalen het graag: bitcoin (afgekort BTC) gebruikt evenveel stroom als een heel land. Dat land wordt vervolgens steeds groter. Van Jordanië tot Zwitserland en binnenkort waarschijnlijk Canada. In de kern klopt die bewering: de bitcoin-blockchain kost enorm veel energie. Maar waarom is dat eigenlijk zo? Een computersysteem kan toch niet zó veel elektriciteit kosten?

Dat zit als volgt: een blockchain is per definitie een netwerk dat op eindeloos veel apparaten tegelijkertijd draait. Iedere bitcointransactie wordt op iedere computer in het netwerk – die computers worden miners genoemd – vastgelegd en bevestigd. Dat is ook de reden dat bitcoin in de meer dan tien jaar dat het bestaat nog nooit gehackt is en, voor zover we nu weten, 100% veilig is: als je bitcoin zou willen hacken, zou je de computers van al die miljoenen miners moeten hacken. Niemand ter wereld bezit zoveel rekenkracht, ook de Russische of Chinese overheid niet.

Dat brengt twee dingen met zich mee:

1. Bitcoin is niemands eigendom en niemand kan er de baas over zijn (want niemand bezit genoeg rekenkracht om het netwerk compleet over te nemen).
2. Elke transactie wordt talloze malen vastgelegd, en dát kost veel energie. Een traditionele bank legt een transactie immers maar één keer vast.

Proof-of-stake versus proof-of-work

We hebben het vaak over dit duurzaamheidsaspect als het over bitcoin gaat. Maar er zijn toch nog veel meer cryptocurrency? Zijn ze dan niet allemaal slecht voor het milieu? Nee, niet bepaald. In de basis bestaan er twee soorten cryptovaluta: proof-of-work valuta (zoals bitcoin), maar ook proof-of-stake valuta.

Wat is proof-of-work?

Bitcoin (en ook de op één na grootste cryptovaluta Ethereum) is een proof-of-work valuta. Dat houdt in dat het netwerk bestaat uit computers die rekenkracht investeren en daarmee het netwerk veilig maken: ze verzetten werk. Dat kost energie.

Wat is proof-of-stake?

Veel andere cryptovaluta zijn proof-of-stake cryptovaluta. Dat houdt in dat het netwerk bestaat uit crypto-eigenaren die hun digitale muntjes hebben geïnvesteerd in het netwerk (wat staken wordt genoemd, vergelijkbaar met je geld op een spaarrekening zetten). Door die staking-reserves blijft het netwerk waardevol en waardevast. Eigenlijk vergelijkbaar met hoe ons traditionele geldsysteem werkt: vertrouwen en je geld vastzetten op een spaarrekening, waarmee de bank weer nieuw geld kan uitgeven.

Bekende proof-of-stake valuta zijn Cardano, Polkadot en Solana. Ze gebruiken een fractie van de energie die Bitcoin en Ethereum verbruiken, omdat er geen enorm netwerk aan computers aan het werk is.

Heeft bitcoin dan wel toekomst? Relativering

Niet alle cryptovaluta zijn dus energieverslindende monsternetwerken. Maar heeft bitcoin dan wel toekomst, als die andere soort valuta veel energiezuiniger zijn? Daarvoor moeten we naar twee aspecten kijken: de reden waarom bitcoin de grootste cryptomunt is en een eerlijke vergelijking met alternatieve systemen.

Bitcoin is niet voor niets de grootste cryptovaluta: het is zoals gezegd 100% veilig. Op dit moment is er geen manier denkbaar om bitcoin te hacken. Dat is extreem waardevol en geldt niet voor proof-of-stake crypto’s zoals Cardano. Die worden allemaal ontwikkeld door een centrale partij, die morgen zou kunnen besluiten de stekker eruit te trekken. Bij bitcoin kan dat niet. Het is van niemand, het is volledig decentraal en het is dus ook niet te verbieden of te reguleren. Dat is overheden en banken een doorn in het oog, wat geen onbelangrijke reden is dat juist argumenten zoals het duurzaamheidsargument door dit soort partijen worden gebezigd. Dat geld overigens ook voor het argument dat het crimineel geld zou zijn – de waarheid is uiteraard dat er veel meer crimineel geld omgaat in euro’s en dollars dan in bitcoin.

Bitcoin is dus waardevol omdat er zoveel rekenkracht voor nodig is, niet ondanks dat er veel rekenkracht voor nodig is. Rekenkracht kost nu eenmaal energie. Maar daar is één en ander aan relativering nodig, want banksystemen, creditcardmaatschappijen en andere traditionele geldsystemen kosten uiteraard ook energie. Sterker nog: ongeveer twee keer zoveel, blijkt uit onderzoek uit 2021 gepubliceerd op Nasdaq.com. Als bitcoin geen toekomst zou hebben wegens het hoge energieverbruik, dan zouden we dus de bancaire sector ook ogenblikkelijk moeten ontmantelen.

Concluderend: wat moeten we met het duurzaamheidsargument?

Binnenkort zit je op een verjaardag en gaat het weer eens over bitcoin. Een oom of verre neef roept ogenblikkelijk: dat moeten ze direct verbieden want het gebruikt evenveel stroom als heel China. Wat moet je nu eigenlijk met dat argument? Drie dingen:

1. Bitcoin verbruikt de helft van de hoeveelheid energie die bijvoorbeeld de bankensector verbruikt. Elk wereldwijd systeem verbruikt veel stroom, dus ja, ook bitcoin – maar bitcoin is het enige systeem waarbij dat energieverbruik een veelgehoord tegenargument vormt. Mensen moeten zich afvragen waarom dat zo is en wie dat argument telkens de wereld in helpt. Zouden dat banken en overheden kunnen zijn, die bitcoin eigenlijk om andere redenen niet zien zitten?
2. Meer dan driekwart van de de energie die bitcoin gebruikt, is duurzame energie. Een groot deel daarvan zou verloren gaan als het niet voor bitcoin zou worden gebruikt. Dat komt doordat bitcoin niet locatie-gebonden is. Miners zetten hun computers neer daar waar de energie is, niet andersom. Het is dus niet zo dat er overal ter wereld energiecentrales uit de grond zijn gestampt om bitcoin te kunnen draaien: er wordt duurzame energie gebruikt die in de meeste gevallen anders verloren zou zijn gegaan. Met die carbon footprint valt het dus echt allemaal enorm mee.
3. Cryptocurrency zijn nog jong en staan nog in de kinderschoenen. Ze worden continu duurzamer gemaakt door technologische innovatie. In het geval van bitcoin bijvoorbeeld door de ingebruikname van het lightning-netwerk, dat burgers in El Salvador al kunnen gebruiken om een kopje koffie of hun boodschappen te betalen in lokale winkels. Die transacties kosten allemaal nauwelijks energie, en toch zijn ze veilig.

Dus ja, bitcoin verbruikt veel energie, net als sommige andere cryptovaluta. En het kan zeker duurzamer. Maar dat geldt voor tal van andere sectoren in de wereldeconomie, te beginnen met de bancaire sector zelf. Vergeleken met veel sectoren is bitcoin juist enorm duurzaam, omdat het groene energie gebruikt op plekken waar die energie toch al voorhanden (en vaak overtollig) is. Het duurzaamheidsargument wordt dan ook vaak opgeworpen door partijen die om andere redenen last hebben van bitcoin, bijvoorbeeld doordat ze het niet kunnen reguleren of belasten. We zouden als burgers niet zomaar moeten meegaan in die argumentatie zonder de feiten te kennen.

Bitcoin heeft geen toekomst omwille van duurzaamheidsredenen? Bitcoin heeft juist toekomst omwille van duurzaamheidsredenen.