Kun je tegenwoordig nog offline blijven?

We staan op de drempel van het Web 3.0-tijdperk, waarin we continu online zijn en een steeds groter deel van ons leven zich digitaal afspeelt. Internet is daarmee een belangrijk fundament onder onze samenleving geworden. Kun je überhaupt nog offline blijven in de maatschappij van vandaag en morgen? En welke consequenties heeft dat?

Je zou er bijna niet meer bij stilstaan, maar er zijn Nederlanders die thuis geen toegang hebben tot internet. De laatste officiële cijfers dateren uit 2019: toen had ongeveer drie procent van de Nederlanders geen internetaansluiting thuis. Het gaat dan voornamelijk om ouderen, maar een klein deel van die drie procent kiest er ook uit principiële (of religieuze) overwegingen voor om geen internet te gebruiken.

Drie procent klinkt als weinig, maar op ruim zeventien miljoen inwoners gaat het toch nog om honderdduizenden mensen. In veel gevallen worden ze geholpen door vrienden of familie die wél internet hebben, al zijn er ongetwijfeld ook mensen die eenvoudigweg alles offline doen.

Je mist niet wat je nooit had – of toch wel?

De aanname is dat je internet niet mist als je het nooit hebt gehad. Verhalen van mensen die noodgedwongen een tijd zonder internet hebben moeten leven, laten echter over het algemeen het beeld zien dat als je eenmaal gebruik maakt van online dienstverlening, platforms of systemen, het erg lastig is om ineens volledig offline te leven.

Kinderen die huiswerk moeten maken, solliciteren bij een werkgever, een eigen onderneming starten, belastingaangifte doen, telefoonnummers opzoeken en je bankzaken regelen: veel van dat soort zaken kunnen tegenwoordig eenvoudigweg niet meer offline. Principieel zonder internet door het leven gaan, kan dan theoretisch gezien wellicht mogelijk zijn, maar het beperkt het leven dusdanig ingrijpend dat het niet realistisch is. Een kind dat geen huiswerk kan maken omdat scholen dat digitaal aanbieden, is eenvoudigweg onrealistisch. En zo geldt het voor veel meer zaken.

Altijd maar online zijn: de keerzijde

Toch heeft het ‘altijd online’-karakter van de huidige tijd een belangrijk nadeel: wat eenmaal online staat, krijg je moeilijk weer offline. Er ‘lekt’ tijdens een modaal mensenleven tegenwoordig een hoop persoonlijke informatie het internet op zonder dat we daar zelf daadwerkelijk voor kiezen: ouders die foto’s van hun kleine kinderen op Instagram zetten, scholen die lijsten met geslaagde leerlingen online publiceren en persoonsgegevens die je verplicht moet invullen als je online iets bestelt. Dat laatste is natuurlijk zeer begrijpelijk – want zonder gegevens te vragen, kan een verkoper jou moeilijk iets leveren – maar als jouw data vervolgens worden slecht worden beveiligd, kunnen ze zomaar worden buitgemaakt tijdens een hack.

In veel gevallen kiezen we ook wél zelf voor om persoonlijke data online te zetten. Door een Facebook-account aan te maken, bijvoorbeeld, of door aan persoonlijke zichtbaarheid te doen op de pagina van je eigen onderneming. Allemaal heel begrijpelijk, maar het zet je privacy op korte én op lange termijn onder druk. Die informatie krijg je namelijk moeilijk weer offline als je dat, om wat voor reden dan ook, zou willen, en ook al lukt het je om je persoonlijke data offline te krijgen, dan weet je nog altijd niet zeker of er ergens geen kopie van die data bestaat. Bijvoorbeeld op de harde schijf van een hacker.

Een groeiend aantal mensen is zich bewust van al die risico’s, en kiest ervoor om deels of geheel offline te willen gaan. Toen WhatsApp onderdeel werd van Facebook, kozen honderdduizenden mensen wereldwijd er bijvoorbeeld voor om over te stappen naar Telegram. Parallel daaraan daalt in 2022 voor het eerst in de geschiedenis het aantal actieve gebruikers op Facebook. Een deel van de verlaters stapt over naar andere platforms, zoals Instagram of TikTok, maar een deel kiest er ook voor om zijn online presence gedeeltelijk, of zelfs geheel, te willen verwijderen. Maar kan dat eigenlijk wel, volledig van het internet verdwijnen als je jarenlang social media, e-mail en andere online diensten hebt gebruikt?

Volledig van het internet verdwijnen in 10 stappen

Volledig van het internet verdwijnen is nog niet zo makkelijk. Vooral als je veel hebt gewinkeld in webshops, social media hebt gebruikt en geen overzicht hebt bijgehouden van alle platforms waar je een account hebt aangemaakt. In 2020 toonde onderzoek aan dat de gemiddelde Amerikaan in 2017 zo’n 150 online accounts had, bij webwinkels, social media, overheidsinstanties en tal van andere online platforms, met een verwachting van 300 accounts per persoon in 2022. En dat is een gemiddelde, dus daar zit ook je hoogbejaarde buurvrouw tussen die maximaal één keer per week de oude desktopcomputer aan slingert. Er zijn dus een hoop mensen die makkelijk 500 accounts of meer hebben.

Hoe wis je dan ooit al je online sporen uit? Dat ligt er uiteraard helemaal aan hoeveel informatie er over jou online staat en waar, maar online verdwijnen gaat over het algemeen als volgt:

1. Maak een lijst met platforms waar je accounts hebt, bijvoorbeeld door op welkomstmails te zoeken in je e-mailbox(en). Gebruik je vaak dezelfde gebruikersnaam? Dan kan een site als Namechk helpen met het doorzoeken van tientallen online platforms op de aanwezigheid van die gebruikersnaam. Kijk ook terug in de betaalhistorie van je bankrekening/creditcard om te zien waar je overal bestellingen hebt geplaatst – mogelijk heb je toen ook een account aangemaakt. En kijk in de geschiedenis van Google Play of de App Store welke apps je in het verleden allemaal hebt gebruikt.
2. Lanceer een uitgebreide Google-zoektocht op jezelf. Probeer informatie over jezelf te vinden, bijvoorbeeld door op je naam, adres of andere persoonsgegevens te zoeken. Zoek ook op je e-mailadres en eventuele oude e-mailadressen! Voeg alle bronnen van persoonlijke data toe op de lijst.
3. Maak de lijst van platforms, websites en organisaties waar jij een account hebt of waar informatie over jou staat zo compleet mogelijk. Probeer overal in te loggen en verwijder vervolgens je account. Wachtwoord vergeten? Reset dan je account en verwijder ‘m daarna.
4. Stuur websites die informatie over jou online hebben staan een verzoek deze persoonlijke data offline te halen. Ze zijn bij wet verplicht hier gehoor aan te geven.
5. Houd in je lijst bij of het verwijderen van accounts en informatie is gelukt. Soms moet je daarvoor een e-mailverzoek sturen; doe dat dan, en houd bij of je een reactie ontvangt. Krijg je een account niet verwijderd omdat er een oud e-mailadres aan is gekoppeld waar je niet meer bij kunt? Stuur dan een e-mail met het verzoek je te helpen je account ofwel te verwijderen, ofwel aan je huidige e-mailadres te koppelen. Dit lukt overigens niet altijd!
6. Geef bij alle instanties of bedrijven waarmee je wél in contact wilt blijven, zoals het ziekenhuis, de Belastingdienst, je TV-provider of je pensioenfonds, aan dat je alle communicatie voortaan per post wilt ontvangen.
7. Lukt het niet om de laatste accounts te verwijderen en werkt het achterliggende bedrijf niet mee? Dan kun je vaak wel je gegevens aanpassen. Gebruik Fake Name Generator om niet alleen een valse naam, maar een complete nepidentiteit voor jezelf op te stellen, compleet met alle denkbare persoonsgegevens. Maak ook een bijbehorend e-mailadres aan en gebruik telkens deze gegevens om je resterende accounts mee te vullen.
8. Zet je smartphone terug naar fabrieksinstellingen of neem een nieuwe telefoon in gebruik. Blokkeer daarop altijd alle locatiegegevens. Maak nergens meer accounts voor aan, tenzij het verplicht is om het toestel überhaupt te kunnen gebruiken – vul dan je nepidentiteit in.
9. Zet een auto-forward en autoreply op je reguliere e-mailadres zodat je jezelf even tijd gunt om te ervaren of je echt overal van af bent. Wanneer je eraan toe bent, verwijder dan je e-mailadres en gebruik alleen nog je nepidentiteit als je ergens persoonsgegevens en/of een e-mailadres moet
10. Tot slot: verzoek je vrienden, familie en bekenden vriendelijk doch dringend om geen persoonsgegevens van jou online te zetten. Dus ook geen gezellig kiekje tijdens de familiedag of Instagram-story met jouw naam erin. En helaas: blijf eeuwig checken of je inderdaad niet online staat. Maak er een wekelijks koffiemomentje van.

Concluderend: helemaal offline blijven geen echte optie meer

Volledig offline leven in het web 3.0-tijdperk is eigenlijk geen echte optie. Het wordt heel moeilijk om mee te draaien in de maatschappij en in de toekomst wordt het zeker niet eenvoudiger. Wel kun je met een nepidentiteit en bijbehorend e-mailadres een heel eind komen zonder persoonsgegevens van jezelf te moeten prijsgeven op online platforms.

Al je persoonlijke gegevens offline halen als je lange tijd online actief bent geweest, is technisch gezien mogelijk, maar het duurt lang en is een hels karwei. Ga je die stap desondanks zetten? Dan horen we natuurlijk graag of het is gelukt!