Wil de overheid wel dat we slechts beperkt online gokken? Een opmerkelijk ontmoedigingsbeleid

Sinds de oprichting van Holland Casino in de jaren zeventig voert de Nederlandse overheid formeel een ontmoedigingsbeleid als het gaat om gokken. Gokverslaving bestrijden gaat het best vanuit de legaliteit, zo wordt geredeneerd. Ondertussen is online gokken gelegaliseerd, groeit de Nederlandse gokindustrie met honderden procenten per jaar en is er een recordhoeveelheid verschillende gokbedrijven actief. Wil de overheid wel echt dat we met mate gokken? Een kritische blik op vijftig jaar ontmoedigingsbeleid. 

Het Nederlandse kabinet leek begin 2022 verrast door de directe gevolgen van de legalisering van online gokken per 1 oktober 2021. In de maanden daarna werden er meer dan tien nieuwe gokbedrijven uit de grond gestampt, zaten reclameblokken op televisie ineens propvol met gokreclames en gingen kinderen en jongvolwassenen massaal aan de slag met gokspelapps op hun telefoon. 

Het was een wat opmerkelijke gewaarwording, vooral als je je bedenkt dat de Nederlandse regering naar eigen zeggen gokverslaving wil bestrijden en overmatig gokken ontmoedigt. Je zou verwachten dat gokken dan steeds moeilijker wordt gemaakt in plaats van steeds makkelijker. Je zou verder ook verwachten dat het aantal gokkers afneemt in plaats van toeneemt. Doet de overheid eigenlijk überhaupt wel iets om dat voorgenomen ontmoedigingsbeleid daadwerkelijk in te vullen?  

Hoe ontmoedigt de regering overmatig gokken? 

Het ontmoedigingsbeleid in Nederland bestaat uit drie onderdelen: 

1. Een monopolie op casinospelen voor Holland Casino; 
2. Een brede keur aan kansspelen en loterijen onder overheidstoezicht via Nederlandse Loterij; 
3. Uitgebreide regelgeving voor commerciële aanbieders van kansspelen, casinospelen en loterijen. 

Dat de staat onder het mom van ontmoediging juist casino’s, loterijen en andere kansspelen uitbaat, lijkt tegenstrijdig. Die constructie is in de jaren zeventig bedacht uit angst voor het ontstaan van illegale casino’s in het criminele circuit. Zo gek is die angst niet, want regelmatig worden er inderdaad illegale casino’s en pokerhallen opgerold door de politie. Illegaliteit gaat vaak hand in hand met andere criminele activiteiten, zoals drugshandel en witwaspraktijken. Met het Holland Casino wilde de overheid een veilige plek creëren waar gegokt kon worden, onder strikt toezicht, om de verslaafd rakende gokker in ieder geval in beeld te hebben en burgers uit de criminaliteit te houden. 

Gaandeweg de jaren is die constructie echter enigszins een eigen leven gaan leiden. Na de oprichting van Holland Casino in 1974 volgde in 1992 de oprichting van Nederlandse Loterij, een samenvoeging van allerlei voormalig staatsbedrijfjes en aanbieders van loterijen en kansspelen. Via het nieuwe staatsbedrijf startte de overheid met het aanbieden van onder meer krasloten en loterijen. Het huzarenstukje van Nederlandse Loterij werd in de loop der jaren de Oudejaarstrekking, waarvoor Nederlanders inmiddels jaarlijks minimaal 140 miljoen euro* inleggen. Exacte cijfers communiceert de Staatsloterij echter niet. 

Sinds oktober 2021 is de casinomarkt in Nederland ook opengesteld voor commerciële partijen. Dat was nodig om online gokken te kunnen legaliseren. Commerciële aanbieders van kansspelen moeten wel aan strikte voorwaarden voldoen. Er mag geen reclame worden gemaakt die specifiek gericht is aan jongvolwassenen (tot 24 jaar), er mogen geen BN’ers voorkomen in die reclames, er zijn verplichte waarschuwingsteksten en reclames voor kansspelen mogen niet voor 22.00 uur ’s avonds worden uitgezonden. Daarnaast moeten ook commerciële partijen zich actief inzetten tegen gokverslaving.   

Gokken als verborgen belasting 

Het willen voeren van een ontmoedigingsbeleid ten aanzien van gokken staat op gespannen voet met het aan de andere kant willen heffen van kansspelbelasting. De fiscus inde in de eerste helft van 2022 al zo’n 400 miljoen euro aan kansspelbelasting, waarmee het een serieuze belastingvorm is die voor veel staatsinkomsten zorgt. 

Los van de kansspelbelasting – 29,5 procent van elke gewonnen prijs met een waarde van meer dan 449 euro – schuilen de daadwerkelijke staatinkomsten rondom kansspelen uiteraard in de inleg zelf. Elke euro die via Holland Casino of één van de vele kansspelen en loterijen van Nederlandse Loterij wordt vergokt, gaat rechtstreeks naar de overheid. Alle winsten van deze bedrijven vloeien af naar de staatskas, zo is wettelijk vastgelegd. 

Gokken wordt daarom ook weleens een ‘verborgen belasting’ genoemd. Traditioneel zijn het vooral mensen met een beneden-modaal inkomen die gokken, geld inleggen bij loterijen en aan andere kansspelen deelnemen. Daar gaan soms aanzienlijke bedragen naartoe, waarbij uitschieters van honderden euro’s per maand aan loterijen en krasloten niet zelden voorkomen. Op een toch al schamel inkomen is dat een gigantische kostenpost. Mede om die reden wordt gokken in Amerika ook wel de ‘poor man’s tax’ genoemd. Maar waarom blijven die mensen gokken als ze hun geld hard nodig hebben voor andere zaken? 

Deelnemers bevatten extreem kleine winstkansen slecht 

Het antwoord op die vraag is even simpel als cru: omdat ze zich vasthouden aan die ene kans om toch in één klap rijk te worden. Dat komt natuurlijk ook voor: elk jaar wint iemand die oudejaarskanjer van de Staatsloterij. Dit is waar casino’s, loterijen en andere aanbieders van gokspelletjes psychologische trucs uithalen met hun klanten. 

De winstkansen in diverse loterijen zijn dusdanig minimaal dat je als deelnemer eigenlijk zeker weet dat je je geld kwijt bent. Zo blijkt de kans om een hoofdprijs te winnen met een decemberkraslot zo’n 1 op 1,8 miljoen te zijn. Ter vergelijking: de kans op een ernstig auto-ongeluk als je ’s ochtends in je auto stapt op weg naar werk is ongeveer 1 op 280.000 en is daarmee ruim zes keer zo groot als het winnen van die hoofdprijs. Toch stapt vrijwel niemand met het angstzweet op zijn rug in de auto. 

Aan de roulettetafel maak je wat meer kans om te winnen. Zet al je geld op zwart en je winstkans is bijna vijftig procent. In het casino is het de wet van de grote aantallen die ervoor zorgt dat er maar één partij is die zeker weet dat hij structureel winst maakt: het casino zelf. Die wet schrijft voor dat als je maar lang genoeg doorgaat met spelletjes spelen waarbij jouw winstkans minder is dan vijftig procent, je uiteindelijk al je geld verliest. Daarom is het voor een casino van belang om mensen lang achter de roulettetafel, fruitmachine of blackjacktafel te houden. Hoe langer iemand speelt, hoe zekerder het casino van zijn zaak kan zijn: het geld is binnen. 

En toch doen mensen massaal mee aan loterijen, gokspelletjes en kopen ze krasloten. Aanbieders van deze kansspelen spelen gretig in op die kleine, theoretische kans dat je die hoofdprijs wint en in één klap rijk bent. Het is de reden dat er vaak één enorme hoofdprijs is, zoals dertig miljoen bij de oudejaarstrekking, in plaats van meerdere, kleinere hoofdprijzen. Hoe groter de hoofdprijs, hoe meer mensen meedoen aan de loterij. Dat is de reden dat Amerikaanse loterijen soms bizar grote hoofdprijzen van honderden miljoenen dollars hanteren. 

Lekker gemaakt worden met grote hoofdprijzen, eerdere prijswinnaars uitgebreid feest zien vieren, Martijn Krabbé en Humberto Tan op bezoek zien gaan bij voormalige winnaars van de Postcode Loterij: het zijn allemaal middelen die aanbieders van kansspelen aangrijpen om zoveel mogelijk deelnemers te verleiden tot een gokje. En het werkt uitstekend, want de markt groeit gestaag, vooral online.  

Ontmoediging van andere producten gaat fundamenteel anders 

Loterijen en kansspelen bestaan in Nederland al eeuwen, maar sinds 1992 baat de overheid ze structureel uit via Nederlandse Loterij. Sindsdien is het aantal kansspelen explosief gegroeid, met introducties van onder meer de Eurojackpot, TOTO, Lotto, Postcode Loterij en meer dan veertig verschillende soorten krasloten. 

Met nieuwe digitale manieren om te gokken en meer dan twintig aanbieders van online kansspelen is het aanbod sinds de legalisering van online gokken eind 2021 alleen maar verder gegroeid. Nog nooit kon je als gokverslavingsgevoelige Nederlander op zoveel verschillende plekken je geld kwijt. Uiteraard is het nobel van de regering om illegaliteit tegen te willen gaan als het gaat om gokken, maar bij andere producten waarvoor de regering een ontmoedigingsbeleid voert, ziet dat ontmoedigingsbeleid er wel iets anders uit en zijn de gevolgen ook anders. 

Tabak wordt bijvoorbeeld jaarlijks duurder, verdwijnt uit steeds meer winkels, mag op steeds minder plekken worden gebruikt en moet worden verpakt in neutrale verpakkingen met duidelijke waarschuwingen. Als de tabaksmarkt in Nederland zo hard zou groeien als de gokmarkt, er zoveel nieuwe aanbieders op de markt waren gekomen en de tabaksproducten net zo enthousiast zouden worden aangeprezen als verschillende gokspelletjes, was de maatschappelijke verontwaardiging daarover niet te overzien geweest. Die verontwaardiging blijft goeddeels uit waar het om gokken gaat.  

Wetgever neemt risico’s gokverslaving onvoldoende serieus 

Dat komt voor een belangrijk deel door het feit dat er van overheidswege nauwelijks onderzoek wordt gedaan naar de gevolgen van gokverslaving in Nederland. De laatste metingen naar aantallen gokverslaafden in Nederland dateren uit 2015 (!) en nieuw onderzoek is nog niet aangekondigd. Ondertussen laten ontwikkelingen in andere landen waar online gokken is gelegaliseerd, zoals België en Duitsland, zien dat er alle reden is om een stevige vinger aan de pols te houden na zo’n legalisering. Toch initieert de regering wat dat betreft niets. 

Ondertussen luiden instanties die gokverslaving willen voorkomen en gokverslaafden helpen al enige tijd de noodklok. Met het huidige overheidsbeleid is dat echter dweilen met de kraan open. Als resultaat van het huidige beleid verwachten experts dan ook een scherpe toename in het aantal gokverslaafden in Nederland, met alle negatieve verdere gevolgen van dien. 

Wil de overheid wel dat we slechts beperkt gokken? Nee. Blijkens het beleid van de afgelopen decennia wil de regering het liefst dat we regelmatig gokken, maar dat op plekken doen waar het minimaal de Nederlandse economie, maar liefst ook de staatskas, ten goede komt. We moeten ook weer niet in de financiële problemen of in de verslavingszorg terechtkomen, maar als het wel zo is, hebben we eigenlijk geen idee: serieus onderzoek naar gokverslaving heeft de regering al bijna tien jaar niet laten uitvoeren. 

Het aantal plaatsen om te gokken neemt structureel toe, evenals het aantal euro’s dat wordt uitgegeven aan gokspelletjes, krasloten en loterijen. Ja, het willen voorkomen van illegale gokcircuits is natuurlijk een nobel streven. Als dat in de praktijk echter uitmondt in een door de staat opgebouwd gokparadijs dat de burgers jaarlijks miljarden euro’s afhandig maakt, is het wellicht toch eens tijd voor een koerswijziging. 

* De Staatsloterij maakt geen cijfers bekend rondom de totale inleg bij door hen georganiseerde loterijen. Wel beweert de Staatsloterij zeventig procent van de inleg uit te keren als prijzengeld. Het totale prijzengeld tijdens de Oudejaarstrekking van 2022 bedroeg 75 miljoen euro exclusief kansspelbelasting. Een eenvoudige rekensom leert dat de minimale totale inleg dan 140 miljoen euro moet bedragen, er van uitgaande dat de Staatsloterij de waarheid spreekt wanneer men zegt dat zeventig procent van de inleg weer wordt uitgekeerd als prijzengeld.