Vier EU-landen declareren digitale oorlog aan Silicon Valley

De Belastingdienst koos Microsoft, ondanks alle kritiek ten spijt. De rest van Europa zegt voor vrijheid te kiezen. In december 2025 trok een coalitie van Frankrijk, Duitsland, Nederland en Italië de stekker uit hun afhankelijkheid van Amerikaanse technologie. Het wapen: DC-EDIC, een Europees consortium dat open source alternatieven gaat bouwen voor alles waar we nu voor betalen aan Seattle en Silicon Valley.

De timing is geen toeval. Terwijl Nederland zijn belastingdata vrijwillig toegankelijk maakt voor Amerikaanse inlichtingendiensten via Microsoft 365, bouwt diezelfde Nederlandse overheid tegelijkertijd mee aan het tegenoffensief. Tweespalt? Jazeker, het toont de worsteling van een continent dat te laat wakker wordt in onze eigen digitale achtertuin.

Een consortium dat meer is dan papier

DC-EDIC kreeg in oktober groen licht van de Europese Commissie. Het hoofdkantoor staat in Parijs, de juridische structuur is waterdicht, en de governance laat geen ruimte voor vrijblijvendheid. Dit gaat gebeuren, met of zonder de achterblijvers.

Het doel: eigen Europese infrastructuur voor cloud computing, AI-systemen, beveiligingstools, geografische data en sociale platforms. Alles wat we nu afnemen van Amerikaanse monopolisten, straks gebouwd door Europese handen. De licenties blijven open source, zodat iedereen kan meeprofiteren zonder vendor lock-in.

Luxemburg en Slovenië staan al klaar om toe te treden. Polen en België kijken mee als waarnemers. Binnen twee jaar verwacht Brussel een tiental deelnemende lidstaten. Een sterker Europa begint online.

Nederland ontwikkelt het alternatief dat het zelf negeert

Het ministerie van Binnenlandse Zaken, Digilab, Gemeente Amsterdam, VNG-Realisatie en de Rijksoverheid bouwen aan Mijn Bureau, een verzameling Europese kantoortools die precies doet wat Microsoft Office doet, maar dan zonder de Amerikaanse middelvinger naar Europese privacy. Matrix voor communicatie, Nextcloud voor bestandsdeling, OpenDesk voor tekstverwerking. Modulair, vrij, controleerbaar. Kortom, een suite met samenwerksoftware voor de overheid, publieke sector en bedrijven.

De testfase startte eind 2024 en zou tot augustus 2025 lopen. Al in mei was het klaar. Een betrokken ontwikkelaar vertelde vakpers dat de technische implementatie verrassend soepel verliep dankzij standaardisatie en open protocollen. Het werkt. Het is er en het kan ingezet worden. Maar intussen besloot staatssecretaris Heijnen dat de Belastingdienst zijn verouderde systemen toch vervangt door Microsoft 365. Alle 40.000 werkplekken. Volledige migratie. In antwoord op kritische Kamervragen gaf ze toe dat de Amerikaanse Cloud Act juridisch toegang verleent aan opsporingsdiensten in de VS tot Nederlandse burgerdata. Haar conclusie: geen Europees alternatief beschikbaar op korte termijn.

Behalve dat alternatief waar haar eigen ministerie aan bouwt, natuurlijk.

Duitsland bewijst dat het kan

Sleeswijk-Holstein migreerde tussen april en oktober 2025 zijn complete overheidsapparaat weg van Microsoft. Dertigduizend ambtenaren, rechters en politieagenten werkten op 1 oktober niet langer in Outlook of Word. Ze gebruiken nu Thunderbird, Open-Xchange en LibreOffice.

De operatie verplaatste veertigduizend mailboxen met honderd miljoen berichten in een half jaar. SharePoint verdween, vervangen door Nextcloud. Teams en Webex maakten plaats voor Jitsi. Binnenkort komt OpenTalk. Windows wordt uitgefaseerd voor Linux op tachtig procent van de machines.

De minister van Digitalisering rapporteerde eind 2025 de cijfers aan het parlement. Jaarlijkse kostenbesparing: vijftien miljoen euro. Eenmalige investeringskosten om alles af te ronden: negen miljoen. Terugverdientijd: minder dan een jaar. Daarna loopt de besparing door, jaar na jaar, terwijl Microsoft vroeger elk jaar vijftien miljoen euro opstak.

Het geld blijft nu binnen Europa. Ontwikkelaars, support, hosting, onderhoud – allemaal Europese contracten. Elke euro die vroeger naar Redmond ging, financiert nu banen in Hamburg en Kiel.

Geopolitiek maakt software tot wapen

Het Internationaal Strafhof in Den Haag dacht dat softwarecontracten neutraal waren. Dat idee sneuvelde toen Trump sancties aankondigde tegen hoofdaanklager Karim Khan wegens onderzoeken naar Israëlische militaire acties. Microsoft koppelde Khan los van hun systemen. Het bedrijf verzekerde journalisten dat de organisatie zelf toegang behield, maar het signaal was helder: wie de software controleert, bepaalt de regels.

Het ICC stapte over naar OpenDesk, dezelfde Duitse oplossing die Nederland test in Mijn Bureau. Duitse media voorspelden dat meer Europese instellingen zullen volgen. De les dringt door: digitale infrastructuur is net zo strategisch als energie-infrastructuur. Afhankelijkheid is kwetsbaarheid.

De economie van soevereiniteit

Brussel publiceerde al in 2021 onderzoek naar de economische impact van open source investeringen. De conclusie: tien procent meer spending creëert zeshonderd nieuwe startups en duwt het BBP zes tiende procent omhoog. Die studie inspireerde mede het DC-EDIC initiatief.

Vanaf 2027 biedt het consortium een centraal loket voor financiering, juridische kennis en technische expertise. Overheden hoeven niet meer het wiel uit te vinden. Bewezen oplossingen worden gedeeld, hergebruikt, verbeterd. Een jaarrapport houdt iedereen scherp op voortgang en resultaten.

Voor bedrijven betekent dit dat investeringen in Europese technologie eindelijk structureel ondersteund worden. De markt verschuift van Amerikaans naar Europees. Wie nu niet meegaat, betaalt straks dubbel: eerst aan Microsoft voor legacy systemen, daarna aan Europese leveranciers om in te halen.

Europa ontwaakt, langzaam maar zeker

Denemarken kondigde in 2025 aan dat overheidsministeries overstappen naar LibreOffice. Frankrijk runt al twintig jaar een eigen Linux-versie op meer dan honderdduizend computers van de Gendarmerie. Lyon migreerde zijn stadskantoren. Oostenrijk werkt aan militaire transities. Overal dezelfde beweging:weg van afhankelijkheid, richting autonomie.

November 2025 markeerde het kantelpunt. In Berlijn ondertekenden EU-lidstaten de Verklaring voor Europese Digitale Soevereiniteit tijdens een top specifiek gewijd aan dit onderwerp. De politieke wil is er. De budgetten komen. De technologie werkt. Het gebeurt.

Nederlandse keuze: meelopen of achterblijven

DC-EDIC is geen toekomstmuziek. Het bestaat, het functioneert, het groeit. De tools zijn beschikbaar. De business case is sluitend. De geopolitieke noodzaak neemt alleen maar toe naarmate Washington agressiever wordt richting Brussel.

Nederlandse organisaties kunnen twee kanten op. Ze kunnen de Belastingdienst volgen: dieper graven in Microsoft-dependency, hopen dat het goed komt, accepteren dat buitenlandse mogendheden theoretisch kunnen meelezen. Of ze kunnen nu al testen met Mijn Bureau en andere DC-EDIC producten die Nederland zelf mee ontwikkelt.

Over vijf jaar is de transitie voorbij. Europa betaalt niet langer tribute aan Seattle. De vraag voor Nederlandse bedrijven: zitten ze dan aan tafel, of kijken ze toe vanaf de zijlijn terwijl concurrenten wel meedoen?

De Belastingdienst gaf het verkeerde antwoord. De rest van Nederland mag zelf kiezen. Maar kiezen moet, want stilstaan is achteruitgaan.

Bronnen

• European Commission – Commission Implementing Decision (EU) 2025/2170 of 29 October 2025 setting up DC-EDIC: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=OJ:L_202502170
• European Commission – Digital Commons EDIC launches to advance Europe’s technological sovereignty: https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/news/digital-commons-edic-launches-advance-europes-technological-sovereignty
• European Commission – Commission to launch Digital Commons EDIC: https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/news/commission-launch-digital-commons-edic-support-sovereign-european-digital-infrastructure-and
• ZenDiS – EU Digital Commons Consortium officially established (29 oktober 2025): https://www.zendis.de/en/newsroom/press/dc-edic-gegruendet
• iBestuur – Vasthouden aan Microsoft 365 is geen natuurwet (3 juli 2025): https://ibestuur.nl/artikel/vasthouden-aan-microsoft-365-is-geen-natuurwet/
• Binnenlands Bestuur – Internationaal Strafhof neemt afscheid van Microsoft 365 (31 oktober 2025): https://www.binnenlandsbestuur.nl/digitaal/internationaal-strafhof-neemt-afscheid-van-microsoft-365
• Dutch IT Leaders – Staatssecretaris Heijnen ziet geen Europees alternatief voor M365 bij Belastingdienst (november 2025): https://www.dutchitleaders.nl/news/719450/staatssecretaris-heijnen-geen-geschikt-europees-alternatief-voor-m365-bij-belastingdienst
• The Register – Schleswig-Holstein waves auf Wiedersehen to Microsoft stack (15 oktober 2025): https://www.theregister.com/2025/10/15/schleswig_holstein_open_source/
• It’s FOSS – German state decides to save €15 Million each year (december 2025): https://itsfoss.com/news/german-state-ditch-microsoft/
• PBX Science – Germany’s Schleswig-Holstein achieves 80% open source migration (december 2025): https://pbxscience.com/germanys-schleswig-holstein-achieves-80-open-source-migration-a-blueprint-for-digital-sovereignty/
• Cybernews – German state replaces Microsoft with open source, saves millions each year (december 2025): https://cybernews.com/news/schleswig-holstein-germany-microsoft-open-source/
• Raconteur – Meet the German local government showing Microsoft the red card (11 juli 2025): https://www.raconteur.net/technology/schleswig-holstein-open-source
• Trouw – Vier landen slaan handen ineen voor alternatief op Amerikaanse techreuzen (11 december 2025)